کد مطلب:9678 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:814

گنجینه کتابخانه » اخلاق و عرفان

آداب تحصيل علم

بِاِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

الهي انطقني بالهدي و الهمني التقوي



رمضان 86 هستيم چون مصادف است با ماه مهر و آغاز تحصيل گفتيم جلسه اي داشته باشيم از قرآن در مورد تعليم و تربيت، استاد و شاگرد در قرآن.

آيه ي انتخابي آيه اي است كه موسي به خضر گفت: مي خواهم شاگردت بشوم، شاگرد چه كسي است حضرت موسي پيغمبر الواالعزم، معلم خضر، گفت: اجازه مي دهي به دنبال شما در بيابانها بيايم و به من چيزي بياموزي.

«قَالَ لَهُ مُوسَي هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَي أَنْ تُعَلِّمَنِي مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا الكهف/66»

قال له موسي = موسي گفت، هل= آيا، اتبعك= تبعيت كنم اجازه مي دهي به دنبالت بيايم، علي ان تعلمني = به شرطي كه يادم بدهي، چه چيزي يادم بدهي؟

موسي به خضر گفت اجازه مي دهي به دنبالت بيايم در بيابانها به شرط اينكه چيزي به من ياد بدهي كه سبب رشد من شود، نكاتي كه من در تفسير نور آورده ام اين است.

درسها، چه درسي مي گيريم

1ـ ادب شاگرد در برابر استاد

1. ادب شاگرد، شاگرد بايد مؤدب باشد از كجا معلوم مي شود؟ گفت هل يعني اجازه مي دهي شاگردت شوم يعني سر زده بي اجازه، شاگرد بايد در برابر استادش ادب داشته باشد با اجازه، حرف كه مي زند اجازه بگيرد. براي دريافت علم در برابر استاد ادب و تواضع داشته باشد، زيرا تواضع به عالم استاد از اخلاق انبياء است. اين پيغمبر الواالعزم كه اجازه مي گيرد وقتي پيغمبر الواالعزمي مثل حضرت موسي (ع) اجازه مي گيرد پس ما هم بايد اجازه بگيريم.

2ـ حركت: شاگرد بايد حركت كند از كجا مي گويد اتبعك (تبعيت كند) چون اين شاگرد كلاس و آزمايشگاه نبود خضر در بيابانها مي رفت و موسي به دنبالش مي دويد يعني بايد براي تحصيل هجرت كرد. گاهي اوقات ما مي خواهيم چيزي را ياد بگيريم كتاب طاقچه است حال نداريم كتاب را از طاقچه برداريم حركت نمي كنيم، شما بايد شماره تلفن يك اسلام شناس جيبتان باشد تمام دانشجويان ايران و تمام دبيرستاني هاي دختر و پسر و همه ي فرهنگيان و اساتيد شماره تلفن يك اسلام شناس همراه تان باشد.(گاهي گير مي كنيد الو سلام عليكم شما به عنوان يك اسلام شناس هستيد من يك سؤالي دارم شما به من جواب بدهيد) يك شماره تلفن ما نداريم.

2.تلاش براي يافتن پاسخ سؤالات

اگر انساني تيغ بره در پايش نمي تواند راه برود همانطور كه تيغ در پاي شما برود نمي توانيد راه برويد تيغي مي رود در مغز شما، اشكال و شبه اي در مغز شما ايجاد مي كند كه اگر توسط يك عالم بر طرف نشود اين تيغ در سر شما باقي مي ماند و فكرت عوض مي شود حتماً شماره يك اسلام شناس همراه تان باشد.

گاهي وقتها يك چيز جزئي هم است و آدم وقتي مي پرسد مسأله حل مي شود حالا اين يك مسأله شخصي است، مسائل حكومتي چرا همچين شد چرا اينطور شد چرا او اينكار را كرد و بنابراين بايد بپرسيم و سوء ظن نبريم.

3.هدف هاي منفي در كسب علم و دانش

شاگرد بايد ادب داشته باشد « هَلْ » شاگرد بايد حركت كند «أَتَّبِعُ» يعني تبعيت كنم دنبالت بيايم، شاگرد بايد تحمل سختي داشته باشد سختيها را تحمل كند، يكي از كارهاي خوب اين است كه اساتيد دانشگاه و معلمين آموزش پرورش و مدرسين حوزه سختيهاي خودشان را براي شاگرد ها بگويند يك روز يكي از مراجع فعلي زمان قديم، زمان شاه بود گفت: به من گفتن يك اخلاقي براي طلبه ها بگويم به نظر شما چه بگويم، گفتم آقا درس اخلاق نگو بدبختيهاي خودت را اگر بگويي ما خودمان تربيت مي شويم. چون ما الان اول طلبگي مان است هزار مشكل داريم شما اگر اول طلبگي تان مشكلي داشتي مشكلات را براي ما بگو همينكه ما بدانيم شما هم اين مشكلات را داشتيد ديگر براي ما آسان مي شود، سختيها را براي همديگر نقل كنيم. كه اين سختيها مي گذرد كه انّّ مع العسر يسرا سختيها مي گذرد، در قرآن 12 كلمه عصره و 36 كلمه يصر آمده است يعني با هر سختي 3 آساني است اگر 6 ماه سختي بكشيم سه تا 6 ماه رفاه خواهيم داشت.

كسي كه عاشق علم است تلاش مي كند، بعضي ها نشسته اند مي گويند براي ما بياوريد، بپزيد، خودش اهل حركت نيست جنب و جوش ندارد جوهر ندارد شلِ مثل فتيله چراغ كه پايين و بالا مي كشند، محصّل بايد خود جنب و جوش داشته باشد اگر جنب و جوش داشته باشد با كتاب كم دانشمند مي شود اگر بي حال باشد بهترين كتابخانه ها ميرود.... حال ندارد گير در خودش است. در اسكناس يك نخي است كه اون نخ به اسكناس ارزش مي دهد، در انسان هم يك اراده، اراده خيلي مهم است جوش خروش اراده....... اين مسأله ي مهمي است.

4.خداوند، معلّم همه انسان ها

مسأله ي ديگر اينكه بايد هدف داشته باشد، موسي گفت به دنبالت ميآيم « أَتَّبِعُكَ » به شرطي كه چيزي به من ياد بدهي « تُعَلِّمَنِي » يعني يادم بدهي نه اينكه هيئت همراه باشد، هيئت همراه به خودي خود فايده ندارد بايد خودش هم خاصيتي داشته باشد.

3ـ هدف: هدف دو مورد است هدفهاي مقدس هدفهاي منفي، هدف مقدس اينكه براي خدا درس بخواند وقتي براي خدا درس خواند عقده اي هم نمي شود مثلاً ليسانس و فوق ليسانس گرفته مي گويد چرا دولت براي ما كار تعيين نمي كند.

دولت خرج شما كرده يا خودت خرج كردي يا پدر مادرت خرج شما كرده بالاخره با سواد شدي، اين با سوادي شما هم به قيمت بي سوادي عده اي ديگر بوده است، يعني خيلي روستا ها كه بايد دبستان بسازند نساخته اند روستاهاي بي مدرسه داشتيم كه به جاي آن براي شما در شهر دانشگاه ساخته اند يعني براي او كم گذاشتن به شما دادن خوردي الحمد لله با سواد شدي حالا توقع هم داري، بايد پس بدهي نبايد توقع اضافه هم داشته باشي.

انسان اگر هدفش خدا بود از ديگران طلبي ندارد ما رواياتي داريم كه بيان ميكنم، بعضي درس مي خوانند «ليباهي به العلما» يعني مي خواهند مباهات كنند تو ليسانسي من فوق ليسانسم تو فلان حوزه درس خواندي مباهات مي كند تو استادت فلاني، اگر كسي هدفش درس خواندن باشد براي پز دادن«مباهي» يعني براي پز دادن «اويمارو به سفها» براي جر و بحث كردن براي ريا كاري در مجالس براي اينكه چشم مردم را به خود جلب كنند، اينها منفي است.

5.پرهيز از علوم بي فايده يا مضرّ

هدفهاي منفي، كه درس بخواند براي پول، پست، مقام براي اينها درس نخوانيد براي اينكه ممكن است به اينها نرسيد براي خدا درس بخوانيد زيرا خدا اينها را به تو مي دهد اگر كسي براي خدا درس بخواند خدا دنياي او را آباد مي كند. اما اگر كسي براي دنيا درس بخواند از آخرت دستش كوتاه است به دنيا شايد رسيد.

اگر براي خدا درس خواندي آخرت حتمي است دنيا انشاءالله، اما اگر براي دنيا درس خواندي آخرت هيچ، دنيا شايد، اينجا دو بحث وجود دارد. اگر براي خدا درس خوانديم آخرت را قطعي داريم به دنيا هم انشاءالله مي رسيم حالا بر فرض به دنيا نرسيديم آخرت را داريم، اما اگر براي دنيا درس خوانديم آخرت را قطعاً نداريم دنيا را شايد داشته باشيم.

اگر براي خدا درس بخواني 100 درصد آخرت را داري و 50 درصد دنيا را شايد، كه مي شود 150درصد، اما اگر براي دنيا درس بخواني آخرت را100 در صد نداري، خيلي دزدها مي روند دزدي كنند كه به دنيا برسند پليس هم مچ آنها را مي گيرد يعني آخرت هيچ ندارند به دنيا هم نمي رسند در نتيجه عاقل بايد براي خدا كار كند.

دنيا مردم كف زدند سوت زدند چه شد؟ درحال حاضر بنده 9ـ 28 سال در تلويزيون هستم الان بگويند قرائتي مرد، يك عده مي گويند مرد كه مرد يك عده كه به من علاقه و لطف دارند سه دسته مي شوند يك عده مي گويند قرائتي مرد اِ، يك عده مي گويند اِ اِ،شما مي گوييد بابا بحثهاي ماه رمضانش را در يزد بود ما سر كلاسش بوديم اِ اِ اِ اين خلاصه دنيا است. تازه 50 درصد مي گويند مرد كه مرد، شخصي كه احساسات نشان مي دهد اِ اِ اِ

بچه هاي ما تا اربعين بلوز مشكي مي پوشند نوه هاي ما تا هفته اول بعد هم هيچ به هيچ، خدا رحمت كند مطهري را مي گفت: اين دعا را زياد بخوان ميگفت: اين دعا براي ماه رجب است اما تو هر روز بخوان «خاب الوافدون علي غيرك و خسر المتعرضون الّا لك» يعني باختند آنهايي كه براي دنيا درس خواندند هيچ كاري را براي دنيا نكنيد، افطاري مي دهيد براي خدا حساب نكن او به من افطاري نداده من هم دعوتش نمي كنم، من از عمره آمدم ديدنم نيامد من هم از حج آمده ديدنش نمي روم. معامله نكنيد براي خدا كه شد معامله نمي كنيم.

شرايط شاگرد

هل اتبعك علي ان تعلّمنِ بعد مي گويد مما علّمته، «تُعَلِّمَنِ » يعني بايد شاگردت چيزي ياد بگيرد اصل ياد گرفتن است، گاهي وقتها اينطور نيست كه هر كه با سواد تر است بيشتر ياد مي دهد مثالي ميزنم گاهي انسان مغازه طلا فروش و قالي فروش مي نشيند مي گويند چاي بياوريد گاهي هم به چادر عشاير مي رود و جلوي او گوسفند مي كشند يعني گاهي سرمايه اش كم اما بريز و بپاشش زياد است.

بسياري از آدمها هستند از نظر علمي درجه اش كم است مثلاً حجت الاسلام است پاي سخنانش كه مي نشينيد بيش از آيت الله استفاده مي كنيد، من خودم سراغ دارم طلبه ساده وقتي كنارش مي نشينيد تند تند استفاده مي كني آدم هم هست 30 برابر او سواد دارد 2ساعت كنارش مي نشيني چيزي استفاده نمي كنيد. خلاصه شخصيت زده نشويم خيلي از افراد مي گويند برويم تهران وضع ماليمان خوب مي شود، اينقدر آدم هست در تهران گرسنگي مي خورد در ناف تهران است و اينقدر آدم هست كه در شهرهاي كوچك زندگيش راحت مي گذرد.

6.انفاق در آموزش علم و دانش

موسي گفت فكر نكن كه خضري «تُعَلِّمَنِ» چيزي ياد من مي دهي يا نه؟ يعني محورتان ياد گرفتن باشد نه شخصيت، نه لقب، نه آرم « مِمَّا » يعني گوشه اي از علمت را به ما بده، ما كه قابل نيستيم همه ي علم شما را داشته باشيم مقداري از علمت را به ما ياد بده مي گويد مما، « مِمَّ » يعني گوشه اي،از آنچه بلدي، باز مي گويد « مِمَّا عُلِّمْتَ » يعني تو خود از خدا داري زيرا مي گويد «عُلِّمْتَ» يعني تو خود آموزش ديده هستي يعني علم كه از خودت نيست. يك وقت مي گويي آقاي قرائتي پولي كه داري به من بده مي گويم دارم براي خودم است و مي گويي قرائتي تو وقتي متولد شدي هيچ چيزي نداشتي حالا خدا به تو پول داده يك وام به اين بده به او بگوييم از خودت نيست، كارمند بانك راحت پول مي دهيد چرا؟ براي اينكه از خودش نيست. كارمند بانك يك رو در يك قسمت بانك است ميليونها تومان مي گيرد هيچ چرخ نمي زند سوت نمي زند چون براي خودش نيست فردا رئيس بانك در قسمت پرداخت مي رود. نه كسي در قسمت دريافت سوت مي كشد نه كسي كه در قسمت پرداخت است سكته مي كند، چرا چون براي خودش نيست.

انسان اگر بداند نعمتها از خودش نيست امروز دادند فردا مي گيرند، هم دادن هم گرفتن برايش فرقي نمي كند، مما عُلمته رشدا يعني هر علمي نه، من چيزي مي خواهم رشد در آن باشد،

7.پرهيز از علوم بي فايده يا مضرّ

بسياري از علوم رشد ندارد قرآن انتقاد مي كند از علمي كه رشد در آن نيست. مثلاً مي گويد اصحاب كهف چند نفر بودند سه نفر، پنج، شش يا هفت در اين رشد است؟ اسم دوم سوره قل هو الله چيست؟ رشد دارد، اين حديث از امام صادق يا امام باقر رشد ندارد حالا يا از امام صادق يا امام باقر در بسياري از سؤالهاي ما رشد نيست، كدام آيه 11 ق دارد؟ باجناق ابوالفضل (ع) نامش چيست؟ اسم مادر موسي چيست؟ كفن چند تكه است؟ اينها چه فايده اي دارد. سؤالهاي بيخود بسياري از مذهبيون ما حتي در گزينش ها، در انجمن اسلامي، حتي در مسجد ها سؤال مي كنند يك حديث از امام صادق يا امام باقر مثل اين كه بگوييم آقا آمدي نماز جمعه از كدام شيرها وضو گرفتي؟ آب شيرها يكي است سؤالها غلط است « رُشْدًا ».

هر چه كه ياد مي گيريد چهار شرط بايد داشته باشد واجب باشد يا مستحب يا مشكل فرد را حل كند يا مشكل جامعه را حل كند ياد بگيريد. چيزي كه نه واجب است نه مستحب نه مشكل فرد را، نه جامعه را حل مي كند اين علم بيخود است.علم بيخود هم داريم؟ بله علم مضر هم داريم.

«وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنفَعُهُمْ البقرة/102» بعضي علمها مضر است. اين كلمه غلط است كه بگوييم انسان هر چه را كه بداند بهر از آن است كه نداند مثلاً دختر در بندر عباس يا جيرفت يا اردبيل يا اهواز،يزد يا هر جا نشسته جدول روزنامه حل مي كند، خيابان دو حرفي قديمي تهران؟ خيابان ري خانم اهوازي جيرفتي اردبيلي به چه درد شما مي خورد كه بداني خيابان ري دو حرفي در تهران است واجب بود بداني واجب بود بداني، نه مستحب بود، نه مشكل تو حل شد، نه مشكل جامعه حل شد، نه. گوشت كيلويي چند هزار توماني مي خوري جواني خود را آتش مي زني سر يك چيز لغو نكنيد اين كار را عمرتان را آتش نزنيد.

حديث داريم روز قيامت عمر انسان از جلوي انسان عبور مي كند مثل نوار قلب اينقدر انسان حسرت مي خورد كه عجب چه ساعتهايي را من الكي..... قرآن مي گويد لازم نيست همه ي سؤالها را جواب بدهيد بخصوص سؤالهايي در آن شيطنت است، فرعون شيطان بود مي خواست مردم را عليه موسي تحريك كند گفت موسي بيا ببينم پدران ما كجا هستند خوب بايد بگويد پدرت در جهنم است پدر فرعون جاش كجا است منتظر است بگويد پدرت در جهنم است كه بگويد مردم ببينيد چگونه جسارت مي كند چگونه مي گويد پدر سوخته، تا گفت: فما بال القرون الاولي = پدران ما كجا هستند فرمود چه كار به پدرتان داريم قال علمها عند ربي = علمش نزد خداست، يعني معلم بايد از بعضي سؤالها طفره برود سؤالهايي كه بو داره و در آن فتنه است جواب ندهد. آقا نظر شما در مورد فلاني چيست؟ بابا مرده خدا او رابيامرزد احوال شما چطور است. گاهي سؤال مي كند شما چيز ديگر جواب بده قرآن هم اين كار را مي كند.

«يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ البقرة/215» سؤال ميكنند چه چيزي را انفاق كنيم خدا نمي گويد نخود لپه يا پارچه مي گويند چه بدهيم خدا مي گويد مهم نيست ولي اول به پدر و مادرت و فاميل بعد غريبه ها كمك كنيد. او مي گويد چه چيزي بدهيم خدا مي گويد به چه كسي يعني سؤال را عوض مي كند.

يسئلونك ماذا ينفقون قال لپه، بگو لپه بگو چاي هرچه داري و هر چه او ندارد.گاهي بايد سؤال را عوض كرد. فاطمه زهرا سلام الله عليها آمد گفت آقا جان من چهار بچه دارم پشت سر هم كوچك شوهرم هم هميشه جبهه است من هم عبادت دارم هم كار خانه دارم وهم زنها مي آيند از من سؤال و جواب مي كنند، پاسخ به سؤالات زنها آموزش زنها به عهده من است، شما براي من خانمي بياور كنيزي كلفتي، پيامبر فرمود شما 34 بار الله اكبر 33 الحمد الله 33 بار سبحان الله يعني چه؟ يعني فاطمه جان از اين حرفها نزن. او كنيز مي خواهد او مي گويد سبحان الله بگو.

شاگرد خوب كيست؟ 1ـ ادب «هَلْ» 2 ـ حركت «أَتَّبِعُ» 3 ـ هدف (براي مباهات و مدرك نباشد) 4 ـ گوشه اي از علمها به استاد بگويد من قابل نيستم همه مسائل را بدانم به استاد بفهماند آنچه تو داري از خدا به تو رسيده است.

8.انفاق در آموزش علم و دانش

احسن، قرآن مي فرمايد احسان كن « أَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ القصص/77» به قارون گفتند قارون خداوند به تو داده است. « أَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ » در انفاق مال احسن الله خدا به تو داده است.« مِمَّا عُلِّمْتَ » خدا به تو آموزش داده است پس به ما بياموز، « رُشْدًا » كه در آن رشد باشد.

بسياري از علوم، حوزه، دانشگاه، آموزش و پرورش هر سطحي از كتابهاي آموزشي كه مي خوانيد يا بايد واجب و مستحب باشد يا نياز فرد و يا نياز جامعه باشد. بسياري از موضوعات كه در كتاب ما است نه واجب نه مستحب نه نياز فرد نه جامعه است.

350 اعوذ در كامپيوتر داريم كه يكي از آنها يعني پناه مي برم از بدي حديث داريم پيامبر ما هر روز ميگفت: اعوذ پناه مي برم به تو «اعوذ بك من علم لا ينفع» يعني پناه مي برم از اطلاعات بي خاصيت يعني علمي كه هيچ مشكلي را حل نمي كند.

دختر دبيرستاني بايد آئين همسر داري را ياد بگيرد، تربيت كودك را بخواند، حالا كوه هيماليا يا 4000متر يا 5000 متر اين متر كوه هيماليا هيچ نقشي در زندگي دخترهاي ما ندارد.

مي پرسند پيامبر وقتي به معراج رفتند چه غذايي خوردند مگر رفته بود غذا بگيرد رستوران بود آنجا! كه نوع غذايش را مي خواهيد بدانيد. بگوييد پيامبر چرا رفت معراج و از معراج چه پيامي براي ما آورد.

رشد، افرادي هستند مي روند حرم امام رضا در صحن ميايستند و به جاي اينكه با امام رضا صحبت كنند مي گويند اين لوستر هم عتيقه است آن قسمت زمان ناصرالدين شاه بوده اين قسمت براي زمان مظفر الدين شاه است. امام رضا را رها كرده به كاشيها توجه ميكند.

خانم مي رود مكه يك ساعت در مسجد الحرام است سه ساعت در بازار بعد هم ميگويد خاك بر سرم مي داني چه شد ميگه ضبط صوت را من خريدم 65 ريال او خريده 60 ريال، يك حاجي نديدم كه بگويد خاك بر سرم او ده طواف كرد و من 5 طواف كردم.بسياري از ما وقت مان سر حرفهايي كه ارزش ندارد آتش مي گيرد.

جمع آوري مطالب

سوره كهف، آيه 66 مي گويد درس را براي خدا بخوانيد كه در آن رشد باشد نياز فرد و جامعه را بر طرف كند نسبت به استاد ادب داشته باشيد حركت كنيد ادب، حركت، اخلاص، هدف خدايي و درس مفيد اينها اصول دين آموزش پرورش دانشگاه و حوزه است.

موضوعي كه مي خوانيد مفيد باشد هدف رضاي خدا باشد و حل مشكلات جامعه براي رضاي خدا هم هدف خوب باشد هم استاد.

خدايا تو را به حق محمد وآل محمد ايمان كامل بدن سالم عقل قوي عمر مبارك رزق حلال عزت دنيا و آخرت حسن عاقبت و موضوع بحث ما علم مفيد حركت براي تحصيل علم علم كار گشا علم نجات دهنده علم عزت آور غرور آور علمي كه باعث درخشش مسلمانها و عزت و پيشرفت آنها شود را نسيب ما بفرما (الهي آمين). هر چه در شب قدر براي خوبها مقدر مي كني به آبروي همان خوبها براي همه ي ما مُقدر بفرما (الهي آمين).

والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته